អ្នកតានេះមានតាំងពីយូរមកហើយ តាំងទីអាស្រ័យ នៅវាលបឹង ភូមិវាល ឃុំបាទី ស្រុកស៊ីធរកណ្តាល ខេត្តព្រៃវែង ។ បឹងនេះជាវាលធំទូលាយ មានស្រះដាំដោយដើមឈូក មីដេរដាស ដោយផ្កា នឹង ផ្លែ ជាដើម ។ នៅខាងលិចហៅភូមិស្វាយសាក់ ខាងជើងហៅភូមិវាល (បច្ចុប្បន្ននេះ ត្រូវបានឲ្យនាម ហៅថាភូមិសាមគ្គី) ខាងត្បូងហៅភូមិបាទី ខាងលិចហៅ ភូមិព្រៃព្រំ ។ ទីអាស្រម តាំងនៅកណ្តាលវាលនេះប្របផ្លូវរាជការ ។ អាស្រមនេះមានគេហដ្ឋានពីរជាប់គ្នា ។ នៅជ្រុងឥសានចម្ងាយពីអាស្រមនេះចំនួន ១០ ម៉ែត្រ មានដើមពោធិដ៏ធំ១ដែលបរិបូណ៍ដោយមែក និងស្លឹក ជះម្លប់ មានខ្យល់អាកាសល្ហើយត្រជាក់ ជាទីបន្ទោបង់នូវសេចក្តីក្តៅក្រហាយ របស់អ្នកដំណើរ ដែលបានចូលទៅស្នាក់អាស្រ័យ នៅក្រោមម្លប់ពោធិនោះ ។ នៅក្បែរនោះ មានអណ្តូងទឹកមួយ ជាទីបន្ទោបង់នូវសេចក្តីសំរេកគំលាន របស់សត្វពាហណៈ និងជនក្នុងស្រុកព្រមទាំងអ្នកដំណើរផង ។ នារដូវផ្កាផ្លែ មានសត្វបក្សី បក្សាហើរមក ទំប្រចិកដណ្តើមផ្លែ ផ្កាទាំងនោះ បង្កើតបានជាសម្លេង ទ្រហឹងអឹងកង នៅទីកន្លែងនេះ ។
មុខគួរឲ្យស្តាប់ ដោយសូរស័ព្ទសម្លេងសត្វទាំងនោះ ពិរោះពន់ពេក ។
ពីទីអាស្រមនេះ បើគេធ្វើដំណើរ ទៅសាលាស្រុកស៊ីធរកណ្តាល ចម្ងាយផ្លូវចំនួន ១៣ គីឡូម៉ែត្រ ។ បើគេធ្វើដំណើរ ទៅខេត្តព្រៃវែងវិញ ចម្ងាយផ្លូវចំនួន ២៨ គីឡូម៉ែត្រ ។
មុនដំបូងអ្នកតានេះ អ្នកស្រុកហៅថា ជា អ្នកតាយាយទេព ។ លុះយូរមកទៀត អ្នកស្រុកបានពិនិត្យមើល ទីកន្លែងវាលនេះឃើញមានទឹកល្ហាចល្ហរទូលាយ ។ គេក៏បានកសាង អ្នកតាមួយទៀត ដម្កល់ទុកនៅអាស្រមម្ខាងទៀត ។ គេហៅថាអ្នកតាបឹងវិញ ដោយហេតុថា វាលនេះមានគ្រោងដូចបឹង ហើយបាត់ឈ្មោះអ្នកតាយាយទេពនេះទៅ ។
លុះមកដល់ឥឡូវនេះ ពុំមានមនុស្ស ស្គាល់អ្នកតាឈ្មោះយាយទេពទេ ។ គេស្គាល់ត្រឹមតែអ្នកតាឈ្មោះតាបឹងប៉ុណ្ណឹង ។ អ្នកតានេះមានតេជានុភាព ល្បីទូរទៅក្នុងទីរួមខេត្តទាំងមូល ។ មនុស្សដែលនៅ ក្នុងសាកលនោះ សឹងតែគោរព កោតខ្លាច អ្នកតានេះទាំងអស់ ។ បើអ្នកណាមានជម្ងឺអ្វីៗ ហើយបានទៅបែបន់់ដល់ទីអាស្រមនេះ ក៏រមែងបានជាសះស្បើយដូចសេចក្តីប្រាថ្នា ។ ចំណែកខាងរាជការ បើមានលោកចៅហ្វាយ ស្រុកមួយណាដែលទើបនឹងមកឈរស្រុកថ្មី លោកក៏តែងរៀបពិធីឡើង អ្នកតា នៅទីអាស្រមអ្នកតា បឹងនេះគ្រប់ចៅហ្វាយស្រុក ។
នៅឱកាសឡើងអ្នកតានោះ មានអ្នកមន្ត្រីឃុំក្រុមជំនុំរាជការ ក្រវែលស្លៀកពាក់តែងតាមរបៀបមានស្ពាយកាំភ្លើងពិជ័យសង្គ្រាមផង ។ ចំណែកលោកចៅហ្វាយស្រុកក៏រៀបចំស្លៀកពាក់តាមសណ្តាប់អ្នកធំ មានអ្នកមុខអ្នកការធំតូច ធ្វើដំណើរដើរហែរហម ជូនលោកទៅឡើងអ្នកតា ដោយមានយានជំនិះគ្រប់គ្នាទៅ ។
លុះដល់អាស្រមអ្នកតា ក៏បានធ្វើសេចក្តីគោរពអ្នកតា រួចរៀបក្រាលកន្ទេលនៅមុខអាស្រម មានរៀបតុកៅអីជូនអង្គុយតាមឋានន្តរៈសក្តិ ។ ឯក្រសួងចុងភៅ រៀបធ្វើចង្ក្រានស្លដណ្តាំ នៅក្បែរទីអាស្រមនោះ មានមាន់ ទា ត្រី សាច់ជាច្រើន នឹងសុរ៉ាផង ។ ធ្វើម្ហូបនោះមានស្ងោរ និង អាំងជាដើម ។ គេជ្រើសរកត្រង់ថ្លើម បេះដូង ដំកល់លើស្ពកសំរាប់ថ្វាយអ្នកតា ព្រមទាំងអាកាសាហាវ(សុរា)ផងហើយ មានក្បាលជ្រូកដាក់អមទៀត ។
នៅមុខអាស្រមគេធ្វើរាន ៥ ថ្នាក់សំរាប់ដាក់បាយសីមួយគូរសំពត់សឆ្វេង-ស្តាំ ១ថ្នាក់ ផ្កាដូង ១ គូរ ១ថ្នាក់ គ្រឿងសក្ការៈ១ថ្នាក់ ស្លាជម ១ គូ ពែ៧រួត ទឹកអប់ ១ថ្នាក់ ជើងពានស្លា បារី ផ្កាចំប៉ី ក្រមួនមាត់ទឹកអប់ ១ថ្នាក់ ។ ពួកភ្លេងគឺ : ស្គរ ២ ទ្រខ្មែរ ១ ចាប៉ី ១ ប៉ីពក ១ អ្នកចម្រៀង ១ ហើយមានរូបបញ្ជាក់សំរាប់ទទួលដំណឹងពីអ្នកតា ១ ។ រូបនោះពិនិត្យមើលប្រដាប់ប្រដាដែលខ្លួនធ្លាប់រៀបចំពីដើម ។ បើនៅខ្វះខាតក៏ជួយរៀបចំបង្គ្រប់ទៀត ។ បើមើលឃើញមានសព្វគ្រប់តាមរបៀបហើយ ក៏ស្ងៀមទៅ ។ ពេលនោះជនទាំងឡាយ មានលោកចៅហ្វាយស្រុកជាដើម ក៏រៀបចំបរិភោគភោជនាហារ ជាទីកំសាន្តតាមទម្លាប់ និងតាមលំដាប់លំដោយ ។ លុះបរិភោគរួចហើយ ពួកភ្លេងក៏ល្បង ទ្រតឹងខ្សែ បញ្ចុះគ្នា ។ លុះត្រឹមត្រូវគ្នាហើយ តាំងលេងបទឃុំរោង ។ ឯរូបនោះក៏រៀបស្លៀកសំពត់ហូល អាវព្រែខៀវផាហ៊ុមពណ៌ចុងលាក់ ស៊ីស្លា លាបក្រមួនមាត់ ដើរមើលប្រដាប់ប្រដា យកផ្កាចំប៉ីមកហិត ។ ពួកភ្លេងប្រែបទលេងបទមួយទៀត ហៅបទអញ្ជើញគ្រូ ទំនុកច្រៀងថា ៖ “ អឺយៗ ថ្ងៃរសៀលសុរិយា ‹ផ្ទួនពីរៗដង› រៀបប្រដាប់ប្រដា លោកអឺយល្អឥតប្រដូច អឺយសូមអញ្ជើញគ្រូតូច អូនអើយ សូមអញ្ជើញគ្រូធំ អញ្ជើញមកជួបជុំលោកអឺយ សូមទទួលក្រយ៉ា” ។ ត្រង់នេះរូបគ្រវីក្បាលទះដៃផាំង ស្ទួយជើងពាន រាំប្រទក្សិណ ដៃរាំផ្លះជើងពានម្ខាងម្ដង ជើងមួយឈរ ជើងមួយបន្ទន់ ងាកទៅខាងធ្វេងម្ដង ឈរខាងឆ្វេងបន្ទន់ជើងស្ដាំ ងាកទៅខាងស្ដាំឈរជើងខាងស្ដាំ បន្ទន់ជើងឆ្វេង រាំក្បាច់តែយ៉ាងនេះ បើស្គរវាយរង្វើល ក្បាច់រាំក៏រង្វើល បើស្គរវាយញាប់ ក្បាច់រាំនេះក៏ញាប់ ។
លុះចប់ភ្លេងមួយបទនេះហើយ រូបក៏អង្គុយទះដៃផ្ដាច់ទាញបារីមកអុជជក់ ធ្វើក្បាលងឺត ងាកសួរថា ៖ “ អ្នកឯងរាល់គ្នា ហៅយើងមកមានការអ្វី ?” ពេលនេះពួកក្រុមទាំងអស់ក៏បន្ទន់កាយតបទៅថា ៖ “ខ្ញុំទាំងអស់គ្នានេះ សូមអញ្ជើញអស់លោក” ។ មកជាអធិបតី ព្រោះលោកចៅហ្វាយស្រុកថ្មី លោកទើបនឹងអញ្ជើញមកឈរស្រុកថ្មីនេះ។ សូមលោកជ្រកក្រោមម្លប់អស់លោក។ សូមឲ្យប្រកបដោយសេចក្ដីសុខសប្បាយ កុំឲ្យមានជម្ងឺអ្វីមកបៀតបៀន” ។ រូបថា ៖ “ឥចឹងអើយ បើដូច្នេះមិនអីទេ យើងឈ្មោះអ្នកតាបឹង យើងក៏សុខចិត្តដែរ តែត្រូវឲ្យឯងយកអាកាសាហាវមកថ្វាយយើង យើងនឹងឲ្យឯងបានសេខក្ដីសុខសប្បាយ ទើបគេចាក់ស្រាមួយកែវថ្វាយទៅរូបនោះផឹក រួចហើយតាំងធ្វើក្រមួនកំបោរ ព្រមទាំងខ្សែអំបោះ សូតសែបមន្តអាគមផ្លុំបញ្ចូលក្រមួនកំបោរ ចែកឲ្យលាបដាក់ខ្សែចងដៃជាដើមសព្វគ្នីគ្នាទៅ ។
រូបប្រាប់ថា ៖ “អើ ឥឡូវអស់ចិត្តហើយ យើងលាទៅវិញ” ។ ត្រង់ណេះពួកភ្លេងលេងបទអ៊ុំទូក ជាពិធីធ្វើដំណើរជូនអស់លោកអញ្ជើញទៅវិញ ដោយទំនុកច្រៀងថា ៖ …… ‹បងអ៊ុំទូកទៅ ទៅបេះៗ ស្រម៉ ស្រម៉ោចខាំក ឡេឡឡើងគោក› ។ ត្រង់នេះរូបនោះរាំដើរទក្សិណបីជុំហាន ហើយក៏ឈប់ សម្មត់ថាចប់ពិធីឡើងអ្នកតា ហើយពួកគេក៏រៀបចំប្រដាប់ប្រដាសព្វគ្រប់ ហើយវិលទៅកាន់ទីលំនៅរៀងខ្លួន ។ ចំណែកលោកចៅហ្វាយស្រុកក៏នាំពួករាជការចូលទៅសាលាស្រុក ធ្វើការតាមក្រសួងទៅ ។
មានអ្នកតាព្រះស្រុកមួយ ក្នុងពេលលេងហ៊ួយមានរឿងព្រេងដំណាលថា ៖ ឈ្មោះ ខិម ទៅបន់អ្នកតានេះថា “បើលោកតាឲ្យខ្ញុំដាក់ហ៊ួយត្រូវខ្ញុំថ្វាយផ្កាដួង ១ គូ “ ។ ល្ងាចនោះ ឈ្មោះ ខិម ដេកទៅយល់សប្តិថា ហ៊ួយចេញអណ្ដើក ។ ព្រឹកឡើងឈ្មោះ ខិម យកលុយ៣កាក់ ទៅដាក់អណ្ដើក ស្រាប់តែហ៊ួយចេញក្ដាមវិញ ។ ឈ្មោះ ខិម ក៏ចាញ់ហ៊ួយ ៣ កាក់ទៅនឹកអន់ចិត្ត ដល់ល្ងាចទៅប្រាប់អ្នកតាវិញថា ‹អ្នកតាខ្ញុំមិនលែងទេ ខ្ញុំមុខជាប្ដឹងហើយ “ តែប៉ុណ្ណឹងក៏ដើរទៅផ្ទះ ។
ពេលល្ងាចមានបុរសម្នាក់ឈ្មោះ ស៊ួន ទៅបន់អ្នកតាថា ឲ្យខ្ញុំដាក់ត្រូវ ខ្ញុំនឹងថ្វាយចេកមួយស្និទ ។ ឈ្មោះ ស៊ួន ក៏វិលទៅផ្ទះដេក ។ យប់នោះយល់សប្ដិថា ឃើញអ្នកតាមកប្រាប់ថា ‹ ស៊ួន ឯងមកបន់អី បើ ខិម គេប្ដឹងពីអញ អញភ័យដែរ ! ឥឡូវ ស៊ួន ឯងទៅអង្វរឈ្មោះ ខិម ទៅឲ្យតែឈប់ប្ដឹង សុំអញឲ្យឯងដាក់ថ្វាយត្រូវ› ៕
(ម.ត្រាណេ)
( តាមឯកសាររបស់ក្រុមជំនុំទំនៀមទម្លាប់ ស្រុកខ្មែរលេខ : ៥៦-០៥៧ និពន្ធដោយលោក ស៊ាង លីន នៅភូមិអំបែងចេះ ឃុំរលួស ស្រុកស៊ីធរកណ្ដាល ខេត្តព្រៃវែង ចុះថ្ងៃទី២៥ ខែវិច្ឆិកា ឆ្នាំ១៩៥៩ )